Tỉnh Tiền Giang là vựa sầu riêng lớn của Đồng bằng sông Cửu Long với hơn 24.500 ha và sản lượng 458.000 tấn/năm – nông dân đang chịu áp lực kép từ giá giảm và khó khăn xuất khẩu. Giá sầu riêng tại vườn hiện dao động 30.000-48.000 VND/kg, thấp hơn nhiều so với 70.000-100.000 VND/kg các năm trước, khiến người trồng lỗ nặng do chi phí đầu tư cao. Ô nhiễm cadmium, có thể xuất phát từ phân bón phosphate, đất chua, hoặc nước tưới, vẫn chưa được xác định rõ nguồn gốc, gây lo lắng cho nông dân và doanh nghiệp. Thêm vào đó, việc thiếu cơ sở kiểm nghiệm tại chỗ, cùng quy trình kiểm tra nghiêm ngặt từ Trung Quốc (100% container phải thử cadmium, mất 7-10 ngày), làm gia tăng rủi ro hư hỏng và thiệt hại tài chính.
Mặc dù vậy, Tiền Giang vẫn có lợi thế với hơn 9.300 ha sầu riêng, trong đó 800 ha cho quả chất lượng cao ngoài mùa, và mùa vụ chính tại Đông Nam Bộ và Tây Nguyên (tháng 8-11) dự kiến đạt 500.000 tấn. Tuy nhiên, sự cạnh tranh từ Thái Lan – nơi kiểm soát tốt cadmium – và yêu cầu khắt khe từ các thị trường mới như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc đòi hỏi Việt Nam phải cải thiện chất lượng và truy xuất nguồn gốc.
Để đưa ngành sầu riêng Việt Nam phát triển bền vững, cần tập trung vào các giải pháp dài hạn, tận dụng kinh nghiệm từ các mô hình kiểm soát cadmium tại Tiền Giang và thích ứng với xu hướng quốc tế.
Theo báo cáo mới đây của tỉnh Tiền Giang gửi về Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tỉnh đã tiên phong triển khai 6 mô hình kiểm soát cadmium tại các vùng trồng sầu riêng ở huyện Cái Bè và huyện Cai Lậy, với sự tham gia của Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (2 mô hình, 5 nghiệm thức) cùng các doanh nghiệp như Công ty Tiến Nông, Thiên Sinh, Phước Hưng, và Ngôi Sao (4 mô hình). Các mô hình này tập trung cải tạo đất và áp dụng kỹ thuật an toàn, bao gồm:
Giải pháp thứ nhất là áp dụng Quy trình kỹ thuật thâm canh tổng hợp cây sầu riêng (Quyết định 116/QĐ-TT-VPPN ngày 20/3/2023), sử dụng phân bón không chứa cadmium hoặc hàm lượng cực thấp, dựa trên phân tích của Cục Bảo vệ thực vật và Chi cục.
Giải pháp thứ hai là kết hợp Quy trình 116 với bổ sung Biochaz (than hoạt tính) để hấp thụ cadmium. Giải pháp thứ ba là kết hợp Quy trình 116 với trồng cây hấp thụ cadmium (bạc hà, kèo nèo, cỏ mần trầu, cải xoan) phù hợp địa phương; Giải pháp thứ tư là kết hợp Quy trình 116 với chế phẩm vi sinh để phân giải cadmium; Giải pháp thứ năm là kết hợp Quy trình 116 với chế phẩm vi sinh và Biochaz để tối ưu hóa kiểm soát cadmium.
Kết quả ban đầu dự kiến có vào tháng 6/2025 (mẫu đất) và tháng 12/2025 (tổng thể), hứa hẹn mang lại phương pháp tối ưu.
Dựa trên thành tựu này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường định hướng phát triển ngành sầu riêng giai đoạn tới cần tập trung vào các trụ cột sau:
Thứ nhất là cải thiện chất lượng kiểm soát cadmium bằng việc mở rộng các mô hình kiểm soát cadmium ra các tỉnh trọng điểm như Đồng Nai, Đắk Lắk, và Tây Nguyên. Khuyến khích sử dụng phân bón hữu cơ truyền thống, hạn chế phosphate chứa cadmium, và lập bản đồ phân bố cadmium trong đất. Đào tạo nông dân về canh tác an toàn theo Quy trình 116, kết hợp cây che phủ và chế phẩm sinh học.
Xây dựng hệ thống kiểm nghiệm tại địa phương bằng cách đầu tư cơ sở kiểm nghiệm cadmium và Yellow O tại Tiền Giang, Đông Nam Bộ và Tây Nguyên để giảm phụ thuộc vào các lab trung tâm (hiện chỉ có 15 lab cadmium, 9 lab Vàng O tại thành phố lớn). Điều này giúp tiết kiệm thời gian, giảm chi phí, và tăng tính cạnh tranh với Thái Lan.
Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc bằng cách mở rộng sang EU, Nhật Bản, Hàn Quốc với các sản phẩm đạt tiêu chuẩn GlobalGAP. Khuyến khích chế biến sâu (sầu riêng đông lạnh, sấy khô) để tăng giá trị gia tăng, đồng thời xây dựng thương hiệu sầu riêng Việt Nam dựa trên truy xuất nguồn gốc minh bạch.
Hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp qua tăng cường tập huấn, cung cấp thông tin chính thống về cadmium, và hỗ trợ tài chính để nông dân chuyển đổi mô hình canh tác. Phối hợp với hợp tác xã và doanh nghiệp để cấp mã vùng trồng, mã đóng gói, đảm bảo tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng cần ban hành chính sách phân cấp quản lý mã vùng trồng cho địa phương, tăng cường thanh tra, và xử lý nghiêm phân bón giả, kém chất lượng. Đề xuất lập quỹ hỗ trợ kiểm nghiệm và cải tạo đất để giảm gánh nặng cho nông dân.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, dự kiến Bộ sẽ tổ chức hội nghị sầu riêng tại Daklak ngày 24-25/5/2025. Đây được kỳ vọng là hội nghị sẽ đưa ra giải pháp để chấn chỉnh lại sản xuất của ngành sầu riêng, đưa ngành này không chỉ đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật mà có thể cạnh tranh toàn cầu, hướng tới kim ngạch 5 tỷ USD vào năm 2030, đồng thời bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.
